Een half uurtje varen, waarbij je onderweg ook het piepkleine eilandje Comino passeert, brengt je van Malta naar Gozo. Zodra je hier voet aan wal zet, valt (in contrast met Malta), de rust over je heen. Minder verkeer, ontspannen terrasjes, de mensen schijnen meer tijd te hebben en zitten voor hun huizen hier en daar, kletsend met elkaar en met passanten.
Ik ben gek op eilanden, heb op vele eilanden in het Caraïbisch gebied gewoond, en wat opvalt is de verscheidenheid in cultuur, natuur en sfeer op ieder eiland. Dat is ook iets wat mij hier bij deze eilanden die toch zo dicht tegen elkaar aanliggen opvalt.
Strijdbare entrepreneur
In de allereerste seconde van onze ontmoeting gaat Philip, kok, restauranthouder en voorvechter van het behoud van natuur en eetcultuur op Gozo, direct los: ‘kijk wat hier om ons heen gebeurt, de volgende generatie wil niet meer ‘boeren’, de overheid doet niets aan onderhoud van boerderijen, kostbaar water loopt regelrecht de zee in omdat traditionele irrigatiesystemen instorten waardoor het landschap erodeert en verdort!’
‘Hoe zal het er hier over 20 jaar uitzien, zullen onze kinderen nog kunnen eten van eigen bodem? Dat is mijn zorg!’ ‘Waarom wordt niet begrepen dat ons landschap en natuurlijke bronnen van essentieel belang zijn, ook voor toerisme?!’ Philip is een zeer bevlogen man zoveel is mij direct duidelijk, en met recht. En ik moet zeggen dat het mij dwarszit, raakt, de emoties woede en verdrietigheid spoken door mijn hoofd gedurende deze trip naar Malta en Gozo, het moeten eens pareltjes in de middellandse zee zijn geweest, maar daar is steeds minder van over zo blijkt uit vrijwel iedere ontmoeting die ik heb.
Boeren die mij vertellen dat het ‘over’ is met het boerenbedrijf omdat de volgende generatie niet meer wil en het voordeliger is om ingrediënten te importeren uit andere landen, vissers die geen vis meer vangen vanwege vervuiling en overbevissing, koks die bijna geen lokale ingrediënten kunnen inkopen. Moeten we concluderen dat winstbejag, het eindeloze streven naar méér, en het korte termijn denken het gaan winnen van natuur, cultuur en eetcultuur? Liggen we straks voor ons vijfsterrenhotel te staren over een leeggeviste vervuilde zee die slechts gebruikt wordt als toeristische attractie en eten we gemaksvoer?
Gelukkig zijn er mensen zoals Rafel Samut op Malta en Philip hier op Gozo die tegen de poenstroom in blijven roeien en zowel locals als toeristen laten kennismaken met de rijkdom om hen heen door mooie traditionele gerechten te bereiden. Zoals het konijn dat wordt gestoofd met knoflook, ui, basilicum, tijm, laurier, doperwtjes, kaneel, komijn, nootmuskaat
Tomaat en witte wijn. ‘Als ik dit gerecht ruik komt mijn jeugd voorbij’, zegt Philip, ‘vroeger hield iedereen zijn eigen dieren verbouwde groenten waarvan werd gegeten, dat is nu niet meer denkbaar maar we kunnen nog altijd van de gerechten genieten!’
De laatsten der Mohikanen
We rijden het dorpje Gharb in, iedere zondag tussen 7 en 11 uur wordt hier, in de schaduw van een gebouw, een spel gespeeld dat op de Unesco werelderfgoed lijst staat: brilli.
Het heeft in de verte iets weg van het Franse petanque; met en vrij zware houten bal probeer je negen kegels omver te krijgen, maar moet je wel exact op 24 punten uitkomen. Het is de enige plek ter wereld waar dit spel wordt gespeeld, en met het verscheiden van deze mannen zal ook deze gewoonte, zo nauw verbonden aan Gozo, verdwijnen. Ik mag mijn geluk beproeven en speel een spel mee, en geloof het of niet maar ik win mijn allereerste potje tot verbazing en hilariteit van de mannen! Om ze te troosten grill ik op de ‘Cube’ lokale geitenkaasjes en leg die op een salade van meloen, olijven en peterselie. En we halen een kratje bier uit de lokale supermarkt die in een schaduwrijk hoekje soepel wordt weggeklokt.
Riccardu dat wil ik ook!
Die meloen, kaas en olijven had ik even daarvoor meegenomen van mijn bezoek aan boer – restauranthouder Riccardu. ‘Eerst geloven, dan zien’ is mijn lijfspreuk, bevestiging van deze gedachte krijg ik zodra ik zijn droom binnenloop. Tientallen jaren visualiseerde hij dat hij eens een mooie plek zou vinden om te doen wat hij nu doet.
‘Je moet wel GEK zijn om te beginnen met agricultuur, je kunt beter geld verdienen met onroerend goed of iets dergelijks’ werd hem van alle kanten toegefluisterd. Lang leve de eigenwijzen zeg ik altijd maar en dat geldt zeker ook voor deze man, die opgroeide in een gezin van 11 en thuis leefde tussen de schapen, kippen en groenten, en de priesters kon horen in de Citadel.
Gelegen in een oogverblindende vallei verbouwt hij groenten, vruchten, produceert hij wijn en maakt van schapenmelk (uiteraard afkomstig van eigen schapen) hele verfijnde kaasjes. Sommige zacht en romig, andere hard en gepeperd. Maar allemaal zuiver van smaak. We lopen over zijn boerderij, mijmeren over het leven en nippen aan wijn uit eigen huis terwijl we de kaasjes proeven. Eigenlijk wilde ik niet meer weg hier, maar ja, we moeten televisie maken ter uwer vermaak! Door dus naar de volgende.
Free diving – zonder apparatuur op zoek naar stekeligheden
Simon traint vier dagen in de week, hij is fervent liefhebber van freediving, eigenlijk serieus snorkelen in een wetsuit, waarbij hij dieptes van bijna 50 meter weet te bereiken! Ik kom niet verder dan ongeveer vijf haha, op deze mooie middag waarop wij in het heerlijk verkoelende water springen en omlaag duikelen op zoek naar een van mijn favoriete zeewezens: zee-egel! Zij die er wel eens per ongeluk op hebben gestaan zullen mijn liefde niet delen!
Het is een bijzondere plek om te duiken / snorkelen: na een hobbelige tocht met een gammele 4 x 4 sta je aan de rand van een hoge klif vanwaar je de zee ziet parelen in de zon. Via een natuurlijke trap over de rotsen kom je bij het water dat deze middag redelijk gevuld is met kwallen, beetje oppassen dus.
Simon gaat naar de bodem op een meter of 10, ik bedien liever de camera! Omhoog komt hij met goud in zijn handen. Eenmaal boven openen we direct onze trofeeën. Beetje vreemde zeevrucht is het, en bij het openen wel opletten dat je niet in de handen prikt, aan de binnenzijde zie je vijf oranjekleurige ‘gonaden’, eigenlijk de geslachtsdelen van de zee-egel maar daardoor laat ik me niet afschrikken. De smaak? Verfijnd, delicaat, garnaal, kreeft, langoustine, maar iets geconcentreerder: halleluja, deze smaak brengt mij tot een ‘dank u’ terwijl ik naar boven kijk. Dankbaarheid is wat mij rest.
Ftirra – de broodbasis van Gozo
120 jaar jong is de bakkerij ‘Mekrens’ waar ik binnenloop, de norse bakker lijkt ook deze leeftijd te hebben, gelukkig word ik te woord gestaan door zijn vriendelijke vrouwelijke medewerker. Die verteld mij dat ‘Ftirra’ hier aan de basis staat van zoveel. Mensen eten het eigenlijk de hele dag bij ontbijt, lunch en zelfs diner, goed gevuld met alles wat je maar kunt verzinnen.
Het brood wordt gebakken van heel oude gistculturen de al decennia worden overgedragen. Mensen lopen in en uit, vaak zonder een woord te spreken, gooien een muntje op tafel en verdwijnen weer in stilte maar wel met een brood onder de arm. Water en brood zijn voor mij de basis en het ambacht ‘bakker’ blijft mij altijd en overal weer aanspreken omdat waar ik ook kom op onze planeet altijd brood wordt gegeten, in vele vormen.
Het voedt mensen en brengt ze bij elkaar. En een goed gebakken brood, of alleen de geur daarvan maakt toch bij iedereen iets los? Deze charmante authentieke bakkerij vergeet ik niet.
Festa!
Op een plein, omgeven door restaurants, een gemeentehuis, wat winkels en een grote kerk verzamelt zich een massa mensen van diverse pluijmage (ach wat een mooie woordspeling!) voor een grote kerk. En zoals me dat wel vaker is opgevallen op eilanden zien sommige mensen er wat vreemd en sprookjesachtig uit, alsof je in een strip of shrek achtige film bent terecht gekomen. Het moet een echt volksfeest zijn want hier loopt arm en rijk, oud en jong door elkaar, er wordt zwaar vuurwerk afgestoken, overal eten en drinken en natuurlijk muziek.
Op een gegeven moment barst een fanfare los en worden reusachtige beelden van heiligen in een processie rondgedragen. Het gaat hier dan ook om een jaarlijks feest (festa) ter ere van de heilige St John, zo wordt mij verteld door de baas van de fanfare. Met serieuze koppen en een berg lawaai marcheren ze rondjes over het plein terwijl ik Gozo junkfood uitprobeer. Iets anders wat opvalt: geen toeristen! Ik ben niet gelovig, tenminste niet volgens de wetten van de kerk, maar zou het bijna worden bij het ervaren van dit ietwat kneuterige maar oprechte volksfeest!
Tenslotte Malta & Gozo: gemengde gevoelens
Natuurlijk gelegen op en toplocatie, met een perfect klimaat, genoeg te beleven voor eenieder zowel jong als minder jong. Ik schreef het al in mijn vorige blog, een fijne vakantie kan je hier absoluut vieren. Het is een van oudsher multicultureel land en de invloed van duizenden jaren overlevering van zovele culturen vind je overal terug.
Echter: nog nooit ben ik dermate geconfronteerd met wat ‘het ras mens’ de aarde aandoet. De bevolking zal de komende jaren verdubbelen, dus overal worden wegen en woningen gebouwd. ‘Ik ga hier een hijskranenbedrijf beginnen’ zei onze cameraman.. Winkelcentra en poenerige hotels dringen op en dreigen zelfs de fraaie stad Valletta te overwoekeren. Met boeren, vissers, koks en andere vakbroeders was het gewoon niet leuk meer om te praten over de toekomst van hun eetcultuur / cultuur.
Ik kan zo droevig worden van het feit dat economische belangen het overal op onze planeet schijnen te winnen van de ecologische. De mens schijnt niet te beseffen dat we de bron van ons welzijn, moeder aarde, verkrachten.
Tenminste als we zo door gaan… Positieve keerzijde is dat er ook tegengewicht wordt geboden door diverse mensen, instanties en bedrijven die inzien dat je in 2019 niet meer kunt ontkennen dat er ‘iets’ moet gebeuren. Rafel, Riccardu, Conrad en Philip leverden deze trip daarvoor het bewijs. Ik verlaat deze plek met een mengelmoes aan gedachten, die equivalent is aan de smeltkroes die dit land is en ik bid dat de ‘Ridders’ van nu de authentieke schoonheid van Malta & Gozo eren en respecteren.
P.S. Terwijl u dit leest zijn wij alweer onderweg naar nieuwe avonturen!
Zoals we het nu kunnen overzien gaan we naar België, Frankrijk, Spanje, Schotland, Indonesië en Zuid-Afrika. En heeeel misschien Japan en La Palma!
Ik houd jullie op de hoogte, ook via mijn facebook pagina.
Tot de volgende!
René
Dit programma is mede mogelijk gemaakt door: